રાજસ્થાનમાં 1100 વર્ષ જૂનું સાસ-બહુ મંદિર ક્યાં આવેલું છે? કચ્છવાહ વંશ સાથે શું સંબંધ છે?

તળાવોના શહેરમાં સ્થિત, સાસ-બહુ મંદિર, જેને સહસ્ત્રબાહુ મંદિર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે એક અનોખો ઐતિહાસિક અને સ્થાપત્ય અજાયબી છે. મંદિરનું નામ એટલું વિચિત્ર છે કે તમે કદાચ પહેલા ભાગ્યે જ સાંભળ્યું હશે. આપણે વાત કરી રહ્યા છીએ રાજસ્થાનના ઉદયપુર શહેરથી લગભગ 20 કિલોમીટર દૂર આવેલા સાસ-બહુ મંદિર વિશે? આ વાંચીને તમને ખૂબ જ વિચિત્ર લાગશે કે આખરે સાસુ અને વહુનું મંદિર પણ હોય છે?

આ મંદિર ૧૦મી-૧૧મી સદીમાં કચ્છવાહ રાજવંશ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. આ મંદિર ભગવાન વિષ્ણુને સમર્પિત છે. ઉદયપુરના નાગદા ગામમાં આવેલું આ મંદિર તેની સુંદર કોતરણી, રામાયણની ઘટનાઓથી શણગારેલી દિવાલો અને રણ શૈલીના સ્થાપત્ય માટે પ્રખ્યાત છે. તેના ઇતિહાસની સાથે, તેનું નામ પણ ખૂબ રસપ્રદ છે. આ બે મંદિરોનો સમૂહ છે, જ્યાં મોટા મંદિરને ‘સાસુ’ અને નાનાને ‘પુત્રવધૂ’નું પ્રતીક માનવામાં આવે છે.

સાસ-બહુ મંદિર ૧૧૦૦ વર્ષ જૂનું છે

આ મંદિર ૧૧૦૦ વર્ષ પહેલાં રાજા મહિપાલ અને રત્નપાલ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. સાસુ અને પુત્રવધૂના આ મંદિરના પ્રવેશદ્વાર પર બાલ્કનીઓ પર મહાભારતની આખી વાર્તા અંકિત છે, જ્યારે આ બાલ્કનીઓ સાથે જોડાયેલા ડાબા સ્તંભ પર શિવ-પાર્વતીની મૂર્તિઓ છે. સાસુ અને પુત્રવધૂના આ મંદિરમાં ભગવાન વિષ્ણુની 32 મીટર ઊંચી અને 22 મીટર પહોળી પ્રતિમા સ્થાપિત છે.

સહસ્ત્રબાહુ મંદિર 100 ભુજાઓથી બનેલું છે

સાસ બહુ એટલે કે સહસ્રબાહુ મંદિર મૂળભૂત રીતે ભગવાન વિષ્ણુને સમર્પિત છે. આ મંદિર પંચાયતન શૈલીમાં બનેલ છે. મુખ્ય મંદિરની આસપાસ દેવતાઓનો સમૂહ રહે છે. આ વિચિત્ર નામ પાછળનું કારણ એ કહેવાય છે કે રાજાએ તેની પત્ની અને પુત્રવધૂ માટે મંદિર બનાવ્યું હતું.

નિષ્ણાતો કહે છે કે રાજાએ તેની પત્ની માટે એક મંદિર બનાવ્યું જ્યાં તે તેના પ્રિય દેવતાની પૂજા કરી શકે. થોડા સમય પછી, રાણીના પુત્રના લગ્ન થયા, જે ભગવાન શિવની પૂજા કરતો હતો. પછી રાજાએ પોતાની પુત્રવધૂ માટે ભગવાન શિવનું મંદિર બનાવ્યું. તેથી આ મંદિરનું નામ સાસુ અને પુત્રવધૂ મંદિર રાખવામાં આવ્યું.

સાસ-બહુ મંદિરની વિશેષતા

સાસ-બહુ મંદિર ઉદયપુરના પ્રખ્યાત ઐતિહાસિક અને પર્યટન સ્થળોમાંનું એક છે. પુત્રવધૂનું મંદિર સાસુના મંદિર કરતાં થોડું નાનું હોય છે. ૧૦મી-૧૧મી સદીમાં બંધાયેલા સાસ-બહુ મંદિરમાં આઠ કોતરણીવાળી મહિલાઓની છબીઓથી શણગારેલી અષ્ટકોણીય છત છે. સાસુ અને પુત્રવધૂના આ મંદિરમાં, એક પ્લેટફોર્મ પર ત્રિમૂર્તિ એટલે કે બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહેશની છબીઓ કોતરેલી છે, જ્યારે બીજા પ્લેટફોર્મ પર રામ, બલરામ અને પરશુરામના ચિત્રો છે.